28. Пачатак другой сусветнай і Вялікай Айчыннай войнаў. Абарончыя баі на тэрыторыі Беларусі летам 1941 г.

Другая сусветная вайна пачалася 1 верасня 1939 г.

Напярэдадні вайны Савецкі Саюз рабіў усё магчымае, каб папярэдзіць яе ўзнікненне. Ён вёў перамовы з Англіяй, Францыяй, Чэхаславакіяй, іншымі дзяржавамі аб магчымых мерах бяспекі. На жаль, заходнія краіны далі згоду на далучэнне часткі тэрыторыі Чэхаславакіі да Германіі, імкнуліся скіраваць агрэсію фашысцкай Германіі супраць СССР. Ва ўмовах небяспекі савецкі бок адгукнуўся на прапановы Германіі і 23 жніўня 1939 г. быў падпісаны савецка-германскі дагавор аб ненападзенні тэрмінам на 10 гадоў і сакрэтны пратакол да яго аб сферы інтарэсаў абодвух бакоў.

1 верасня 1939 г. Германія напала на Польшчу, а 3 верасня Англія і Францыя аб’явілі вайну Германіі. Фашысцкія войскі імкліва захоплівалі тэрыторыю Польшчы. Паўстала пагроза зняволення Заходняй Беларусі, якая трапіла пад уладу Польшчы па Рыжскаму дагавору 1921 г. 17 верасня Чырвоная Армія перайшла граніцу, а 25 верасня вызваліла Заходнюю Беларусь (4 млн. жыхароў). 28.09.1939 г. паміж Германіяй і СССР заключаны Дагавор аб дружбе і граніцы. 28–30.11.1939 г. Народны Сход Заходняй Беларусі прыняў дэкларацыю аб устанаўленні савецкай улады на ўсёй вызваленай тэрыторыі і выказаўся за ўваходжанне ў склад БССР. 3 лістапада 1939 г. Нечарговая У сесія Вярхоўнага Савета СССР і 12.11.1939 г. Нечарговая ІІІ сесія Вярхоўнага Савета БССР адпаведна прынялі законы аб уключэнні Заходняй Беларусі ў склад СССР і ўз’яднанні з БССР. У выніку тэрыторыя Беларусі склала 225,6 тыс. кв.км., насельніцтва 10 млн. чал. Уводзіцца новае адміністрацыйнае дзяленне, праводзяцца першыя адміністрацыйныя пераўтварэнні, пераразмеркаванне зямлі, стварэнне кааператываў, калгасаў, саўгасаў. Адмоўную ролю мелі рэпрэсіі і дэпартацыі. 10 кастрычніка 1939 г. урад СССР перадаў г.Вільна і Віленскую вобласць Літве. Разам з Вільняй перадавалася тэрыторыя плошчай 6900 кв.км. Менш чым праз год, у лістападзе 1940 г., да Літвы, падчас яе ўваходжання ў склад СССР, былі дадаткова далучаны з ліку беларускіх зямель 2600 кв. км тэрыторыі з 65 тыс. чалавек.

З лета 1940 г. Германія пачала падрыхтоўку да вайны супраць СССР. У снежні 1940 г. зацверджан план “Барбароса” – маланкавай вайны, разгрому СССР за 3–4 месяцы. У маі 1941 г. быў зацверджан план “Ост” – праграма знішчэння і каланізацыі народаў СССР.

Нягледзячы на заключэнне дагавораў з Германіяй, пралікаў у вызначэнні пачатку вайны, кіраўніцтва СССР рабіла пэўныя захады па ўмацаванню абароназдольнасці краіны, у прыватнасці, на Беларусі. Гэта будаўніцтва ў Мінску і Магілёве авіяцыйных, Віцебску і Баранавічах – танкарамонтных прадпрыемстваў. Ішло ўзвядзенне абарончых умацаванняў, пераўзбраенне войска і інш.

22 чэрвеня 1941 г. фашысцкая Германія напала на СССР. У ліку першых прыняла на сябе ўдар Беларусь. Пачалася Вялікая Айчынная вайна. Яна стала састаўной часткай другой сусветнай вайны. Галоўнай мэтай Германіі было знішчыць СССР як палітычную і ванную дзяржаву, знішчыць большую частку насельніцтва, астатніх ператварыць у рабоў. Толькі 20% беларусаў падлягалі анямечванню, а 80% – знішчэнню. На тэрыторыю Беларусі наступала самая моцная групоўка – група армій “Цэнтр”. Вайсковыя злучэнні і насельніцтва павялі рашучую барацьбу супраць ворага. У чэрвені-жніўні ў армію было мабілізавана звыш 500 тыс. чал. мясцовага насельніцтва, ствараліся палкі і атрады народнага апалчэння (33 тыс.), знішчальныя батальёны для барацьбы з дыверсантамі. Каля 2 млн. чал. удзельнічалі ў будаўніцтве абарончых умацаванняў. Аднак сілы былі няроўныя. Вораг захапіў 28 чэрвеня Мінск, 27 ліпеня – Магілёў, 19 жніўня – Гомель. Да пачатку верасня 1941 г. уся тэрыторыя Беларусі была захоплена ворагам. У чым жа прычыны няўдач баявых дзеянняў у пачатку вайны? Выявілася перавага эканамічнага патэнцыялу Германіі. Пасля захопу шэрагу краін Еўропы іх прамысловы патэнцыял працаваў на ваенныя патрэбы немцаў. Германія раней перавяла сваю прамысловасць на выпуск узбраенняў. Германская армія мела вопыт вядзення вайны. З боку СССР былі дапушчаны пралікі ў тэрмінах пачатку вайны, рэпрэсіі ў арміі, адсутнасць вопыту вайны, выкарыстанне старых тыпаў зброі і інш. Абарончыя баі на Беларусі, мужнасць і гераізм войскаў і насельніцтва перашкодзілі Германіі выканаць свае планы, далі магчымасць падрыхтавацца да абароны Масквы, быў сарваны гітлераўскі план маланкавай вайны.